Sıkça Sorulan Sorular

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası; ekonomik veya finansal göstergeler ile sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş, Borsa İstanbul A.Ş. bünyesinde işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin alım satımının gerçekleştiği piyasasıdır.

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde arbitraj, korunma ya da spekülatif amaçlı yatırım yapmak isteyen tüm kurumsal ve bireysel yatırımcılar işlem yapabilir. SPK’dan lisanslı olan bir aracı kurumda VİOP müşteri hesabı açılması yeterli olacaktır.

VİOP Müşteri Hesabı, Borsa İstanbul A.Ş. VİOP üyesi olan banka veya aracı kurumlardan açtırılabilir. Hesap açımı için, kimlik bilgileri ve adres beyanı, VİOP müşteri sözleşmesinin imzalanması ve uygunluk testinin yapılması gerekmektedir. Hesabın aktif hale gelmesi sonrasında işlemlere başlanabilir.

VİOP’ta işlem yapan yatırımcılardan komisyon alınmaktadır. Komisyon ücretleri kurumdan kuruma değişiklik gösterebilmektedir.

VİOP’ta vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyon alım ve satımında alt limit her sözleşme için span parametreleri ile belirlenmektedir.

VİOP’ta işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri aşağıda verilmiştir:

- Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Emtia Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Enerji Vadeli İşlem Sözleşmeleri
- Yabancı Endeksler Vadeli İşlem Sözleşmeleri

VİOP’ta işlem gören opsiyon sözleşmeleri aşağıda verilmiştir:
- Pay Opsiyon Sözleşmeleri
- Pay Endeks Opsiyon Sözleşmeleri
- Dolar TL Opsiyon Sözleşmeler

Kaldıraç, düşük teminatlarla yüksek hacimli pozisyon açabilmemizi sağlar.

VİOP’ta üründen ürüne farklılık göstermekle birlikte, genellikle 10-20 arasındadır. Kaldıraç oranı, pozisyon tutarının (hacmin) teminat tutarına bölünmesiyle hesaplanır.

Başlangıç teminatı bir sözleşmede ya da varlıkta alım veya satım işlemi yapabilmek için hesapta bulunması gereken miktardır. Teminatlar, Borsa İstanbul span parametreleri başlığı altında belirli dönemlerde her kontrat için hesaplanarak açıklanır.

Borsa tarafından belirlenen ve başlangıç teminatının, vadeli işlemler piyasasındaki olumsuz fiyat değişmeleri sonucu oluşan zarar dolayısıyla, ineceği asgari teminat seviyesini gösteren tutardır. Sürdürme teminatı, tabi olunan mevzuat çerçevesinde %100'dür

İşlem yapılırken yatırılan başlangıç teminatının, sürdürme teminatının altına düşmesi durumunda, kalan teminatın başlangıç teminatı seviyesine tamamlanması çağrısına teminat tamamlama çağrısı (margin call) denir. Teminat tamamlama çağrısı gün sonu uzlaşma fiyatları ile hesaplanır ve yatırımcının ertesi gün saat 14.30’a kadar mevcut pozisyonların başlangıç teminatına kadar nakit yatırması ya da pozisyon kapatılması gerekmektedir.

Opsiyon Sözleşme Kodu Opsiyon sözleşmelerinde sözleşme kodu; sözleşme grubu, dayanak varlık kodu, mini sözleşme bilgisi kodu, opsiyon tipi, vade tarihi, opsiyon sınıfı ve kullanım fiyatı bilgilerini içerir.

Opsiyon Sözleşmeleri Sözleşme Kodu

Uzlaşma fiyatı; her işlem gününün sonunda, önceden belirlenen yöntem çerçevesinde hesaplanan, teminatların güncelleştirilmesi ve geçici kâr/zararların hesaplanmasında baz alınan değerleme fiyatıdır. Bu fiyat kapanış fiyatından farklı olabilir.
Son işlem günü(vade sonu) uzlaşma fiyatı; vadeli işlem ve opsiyon piyasalarında işlem gören sözleşmelerde, işlemlerin yapılabildiği son işlem günü sonunda tarafların yükümlülüklerini yerine getirmesinde baz alınacak uzlaşma fiyatıdır.

Günlük uzlaşma fiyatı aşağıdaki şekillerde belirlenir:

*Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.
*Eğer son 10 dakika içerisinde 10’dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır.
*Seans içerisinde 10’dan az işlem yapıldıysa, seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı;
*Seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.

Uzlaşma fiyatı pozisyonların güncellenmesi, kâr ve zararın hesaplanması ve teminat eksikliği oluşuyor ise teminat tamamlanması amacıyla kullanılır.
Opsiyon sözleşmeleri için günlük uzlaşma fiyatı belirleme yukarıda belirtilen ilk 3 madde ile aynı olup; seans içerisinde hiç işlem yapılmaması durumunda , dayanak varlık ve dayanak varlığa bağlı diğer sözleşmelerdeki fiyatlar dikkate alınarak hesaplanan teorik fiyatlar günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.

Riskten Korunma (Hedging)
Vadeli piyasalar yatırımcılara, sözleşmeye konu olan dayanak varlığın işlem gördüğü spot piyasalarda ortaya çıkabilecek fiyat değişimine karşı, ters pozisyon alarak korunma olanağı sağlar.

Yüksek Likidite
Vadeli piyasalar spot piyasalara göre daha düşük tutarlı yatırımla aynı miktarda dayanak varlık üzerine yatırım yapmaya olanak verdiğinden, daha geniş kitlelere yatırım yapma imkânı sağlar.

Teminatların Nemalandırılması
VİOP müşteri hesaplarında bulunan teminatlar günlük olarak faiz getirisi elde ederler.

Kaldıraç Etkisi
Vadeli piyasalar yatırımcılara küçük miktarda yatırımla kaldıraç etkisi yardımıyla büyük miktarlı pozisyon alma ve yüksek kazanç elde etme imkânı sağlar. Kaldıraç etkisi yatırımcı için, spot piyasaya göre çok daha hızlı ve büyük miktarda zarar etme riskini de içinde barındırır.

Portföy Çeşitlendirmesi
Vadeli piyasalar portföy yöneticilerine, portföy çeşitlendirmesi ve dolayısıyla da riskin yayılması açısından değişik seçenekler sunar.

Fiyat Düşüşlerinden Faydalanma
Vadeli piyasalarda yatırımcılara kısa pozisyon alarak fiyat düşüşlerinden faydalanma imkânı sağlar.

Kaldıraç etkisi yatırımcı için, yüksek kazanç elde etme imkânı sağladığı kadar zarar etme riskini de içinde barındırır.

Olağanüstü fiyat hareketlerinin yaşandığı dönemlerde hesapların eksi bakiyeye geçme olasılığı söz konusudur. Bu nedenle işlemlerinizin birebir kontrolü önem arzetmektedir.

VİOP'ta işlem gören her sözleşmenin referans aldığı bir varlık vardır. Buna "dayanak varlık" denir. Sözleşmelerin fiyatları önemli oranda bu dayanak varlığa bağlıdır. Tarafların alıp sattığı vadeli işlem sözleşmelerinin hangi varlıkla ilgili olduğunun ifadesidir (faiz, hisse senedi endeksi, döviz, fonlar, kıymetli madenler, zirai ürünler, endeksler, ekonomik göstergeler, hizmet ya da varlıklar gibi).

Vade sonunda pozisyonun kapatılması yerine ürünün teslim edilmesi ya da teslim alınması işlemidir.

Uzun Pozisyon: Uzun pozisyon, sözleşmelerin alınmasını ifade eder. Vadeli işlem sözleşmesi alarak uzun pozisyon alan taraf, sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden dayanak varlığı sözleşmede belirtilen fiyat ve miktarda almak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlü olan taraftır. Uzun pozisyon alan taraf, fiyatların yükselmesi durumunda kâr, fiyatların düşmesi durumunda zarar eder.

Kısa Pozisyon: Kısa pozisyon, sözleşmelerin satılmasını ifade eder. Vadeli işlem sözleşmesi satarak kısa pozisyon alan taraf, sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden dayanak varlığı sözleşmede belirtilen fiyat ve miktarda satmak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlü olan taraftır. Kısa pozisyon alan taraf, fiyatların yükselmesi durumunda zarar, fiyatların düşmesi durumunda kâr eder.

Limitli Emir ve Piyasa Emri olmak üzere iki çeşit yöntem seçilebilmektedir. Emir çeşitleri şunlardır;

Kalanı Pasife Yaz “KPY”( Gerçekleşmeyen kısım pasife yazılır)
Kalanı İptal Et “KİE” (Gerçekleşmeyen kısım iptal edilir)
Gerçekleşmezse İptal Et “GİE”
Şarta Bağlı Emir “SAR”

Günlük Emir: Emir, işlemin iletildiği gün için geçerlidir. Gün sonuna kadar gerçekleşmezse, gün sonunda iptal edilir

Tarihli Emir (TAR): Emir, işlem girildiğinde belirtilen tarihe kadar geçerlidir. Belirtilen tarihe kadar gerçekleşmez veya iptal edilmezse bu tarihte gün sonunda sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Sistemde, sözleşmenin vade sonundan daha ileri bir tarih girilmesine izin verilmez.

Gerçekleşmezse İptal Et (GIE): Emir girildiği anda, karşı tarafta pasifte bekleyen emirlerin durumuna göre emrin tamamının gerçekleşmesi, aksi takdirde tamamının iptal edilmesi için kullanılan emir türüdür.

Kalanı İptal Et (KIE): Emir girildiği anda, karşı tarafta pasifte bekleyen emirlerin durumuna göre emrin tamamının veya bir kısmının gerçekleşmesi, aksi takdirde gerçekleşmeyen kısmının iptal edilmesi için kullanılan emir türüdür.

Meta Trader 5 işlem platformunun mobil uygulamasını açtığımızda, pozisyon açmak için, uygulamanın alt kısmında yer alan sekmelerden “İşlem” sekmesine tıklamamız gerekmektedir. “İşlem” sekmesine tıkladığımızda karşımıza gelen ekranın sağ üst köşesinde yer alan + işaretine basarak emir göndereceğimiz ekrana ulaşabiliriz. Bu ekranda “Piyasa Emri” varsayılan emir türü olarak gelmektedir. “Piyasa Emri” nin üzerine tıklayarak, diğer emir türlerini görüntüleyebilir ve emir iletimi gerçekleştirebilirsiniz. Şimdi emir türlerini inceleyelim.

1. Piyasa Emri

Piyasa emri seçilerek gönderilen emirler, emrin gönderildiği anda aktif olan fiyattan gerçekleşir. Aktif olan fiyat kademesinde yeterli sayıda alış emri ( satış emri ) yoksa bir üst ( bir alt ) kademeden, yine emrin tamamı eşleşmemişse, emrin tamamı gerçekleşene kadar üst ( alt ) kademelerden işlem gerçekleşir.

Örneğin DOLARTL kontratında 5 kontrat buy yani alım yönünde piyasa fiyatını seçerek emir girdiğimizde, o anda aktif satış fiyatı ne ise işlem o fiyattan gerçekleşir. Kademede 3 kontrat satıcı olduğunu varsayarsak 3 kontrat bu kademeden gerçekleşir, kalan 2 kontrat yeterli miktarda satıcı olması halinde bir üst kademeden, yeterli miktarda satıcı yoksa gerçekleşmeyen kısım tamamlanıncaya kadar bir üst kademeye iletilerek işlem tamamlanır.

2. Buy Limit

Buy Limit emri seçilerek gönderilen emirler, daha düşük bir fiyattan alım yönünde pozisyona girmek için kullanılan emir türüdür. Emir gönderildikten sonra, fiyatların emri yazdığımız seviyeye gerilemesiyle buy limit emrimiz gerçekleşir.

3. Sell Limit

Sell Limit emri seçilerek gönderilen emirler, daha yüksek bir fiyattan düşüş yönünde pozisyona girmek için kullanılan emir türüdür. Emir gönderildikten sonra, fiyatların emri yazdığımız seviyeye yükselmesiyle sell limit emrimiz gerçekleşir.

4. Buy Stop

Buy Stop emri seçilerek gönderilen emirler, aktif fiyattan daha yüksek bir fiyattan alış yönünde pozisyona girmek için kullanılan emirlerdir. Stop loss amacıyla bu emri verebiliriz.

Örneğin endeks kontratında 5 adet kısa pozisyonda olduğumuzu düşünelim. Fiyatların yukarı yönlü hareket etmesi pozisyonumuzu zarara uğratacaktır. Buy Stop emrini kullanarak pozisyonumuza stop loss emri koyabiliriz.

5. Sell Stop

Sell Stop emri seçilerek gönderilen emirler, aktif fiyattan daha düşük bir fiyattan satış yönünde pozisyona girmek için kullanılan emirlerdir. Stop loss amacıyla bu emri verebiliriz.

Örneğin endeks kontratında 5 adet uzun pozisyonda olduğumuzu düşünelim. Fiyatların aşağı yönde hareket etmesi pozisyonumuzu zarara uğratacaktır. Sell stop emrini kullanarak pozisyonumuza stop loss emri koyabiliriz.

Bir sözleşme için, ters işlem yapılarak kapatılmamış ya da fiziki/nakdi uzlaşma ile sonuçlandırılmamış uzun veya kısa pozisyon sayısıdır.
Uzun Pozisyon Sayısı = Kısa Pozisyon Sayısı = Açık Pozisyon sayısı

Teminat tamamlama çağrısı alan yatırımcının bir sonraki iş günü saat 14:30’a kadar hesabındaki açık pozisyonları için gerekli teminatı tamamlaması gerekmektedir.

VİOP'ta kâr / zarar hesaplamaları; açık pozisyonun taşındığı süre boyunca her gün, gün sonu uzlaşma fiyatına göre kesinleşir ve yansıtılır. Zararlar hesaplardan aynı gün (T günü) tahsil edilirken, kârlar ertesi (T+1 günü) hesaplara aktarılır.

Aynı anda iki farklı piyasada işlem yaparak, piyasalar arasındaki fiyat farklarından veya spot piyasa ile vadeli piyasa arasındaki fiyat farklılıklarından faydalanarak, risk almadan finansal yükümlülük altına girmek ve kâr elde etmek amacıyla yapılan işlemlerdir.

*Dayanak Varlık Spot Piyasa Fiyatı
*Faiz Oranı
*Temettü Getirisi
*Vadeye Kalan Gün (VKG) Sayısı

VİOP’ta vergilendirmeye ilişkin detaylı bilgiye; https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/417/vergilendirme linkinden ulaşabilirsiniz.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda işlem gören sözleşmelerden elde edilen gelirlerin vergilendirilme esaslarına yönelik olarak oluşturulan vergi rehberi için tıklayınız.